Lễ hội Bà Thu Bồn là một lễ hội dân gian đặc sắc và lâu đời của cư dân ven sông Thu Bồn. Lễ hội diễn ra hằng năm vào ngày 10 đến 12 tháng 2 Âm lịch…
Lễ hội Bà Thu Bồn là một lễ hội dân gian đặc sắc và lâu đời của cư dân ven sông Thu Bồn. Lễ hội diễn ra hằng năm vào ngày 10 đến 12 tháng 2 Âm lịch tại làng Thu Bồn tại xã Duy Tân, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam (nay thuộc xã Thu Bồn & xã Nông Sơn, thành phố Đà Nẵng).
Đây là dịp người dân địa phương tưởng nhớ và tri ân công đức của Bà Thu Bồn – vị nữ thần sông nước phù trợ, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và cuộc sống bình yên, phồn vinh. . Trải qua hơn 300 năm hình thành và phát triển, lễ hội Bà Thu Bồn đã trở thành nét đẹp văn hóa tâm linh quan trọng, kết tinh truyền thống “uống nước nhớ nguồn” và thể hiện tinh thần gắn kết cộng đồng của người dân.
NGUỒN GỐC VÀ TRUYỀN THUYẾT VỀ BÀ THU BỒN
Tín ngưỡng thờ Bà Thu Bồn hình thành từ buổi đầu khai phá đất Quảng Nam xưa, khi lưu dân người Việt di cư từ Đàng Ngoài vào sinh sống dọc sông Thu Bồn và giao lưu văn hóa với cư dân Chăm Pa bản địa. . Theo dòng thời gian, những huyền tích về Bà Thu Bồn dần ăn sâu vào đời sống tâm thức người dân, trở thành cơ sở cho lễ hội truyền thống độc đáo này.
Dù có nhiều truyền thuyết khác nhau, tựu trung Bà Thu Bồn luôn được khắc họa là người phụ nữ tài đức vẹn toàn, biểu tượng cho khát vọng hòa bình, ấm no; được tôn vinh như người Mẹ linh thiêng che chở cho vùng đất. Thậm chí, triều Nguyễn xưa kia còn sắc phong Bà Thu Bồn là Thượng đẳng thần nhằm ghi nhận công đức và sự linh ứng của Bà đối với cộng đồng. Chính những yếu tố lịch sử – huyền thoại đan xen đã tạo nên sức sống bền bỉ và sức hút văn hóa tâm linh đặc biệt cho lễ hội Bà Thu Bồn suốt nhiều thế kỷ.
CÁC NGHI THỨC TRUYỀN THỐNG TRONG PHẦN LỄ
Phần lễ của lễ hội Bà Thu Bồn diễn ra trang trọng, thể hiện lòng thành kính của dân làng đối với vị nữ thần. Chuỗi nghi thức thường bắt đầu từ tối ngày 10 và kéo dài đến ngày 12 tháng 2 Âm lịch. Các nghi thức tiêu biểu bao gồm:
Lễ rước sắc: Được tổ chức vào sáng ngày 11/2 Âm lịch, đây là lễ rước sắc phong do vua triều Nguyễn ban cho Bà Thu Bồn. Một đoàn rước uy nghiêm với cờ lọng, kiệu rước sắc, trống chiêng và đội hình bô lão, phụ nữ trong trang phục truyền thống cùng tham gia hộ tống sắc phong về Dinh Bà. Nghi thức này thể hiện sự tôn vinh vai trò của Bà trong tâm thức dân gian và lịch sử.
Lễ rước nước: Diễn ra vào tờ mờ sáng ngày 12/2 Âm lịch, khi đoàn người hàng trăm người xuất phát từ Dinh Bà ngược dòng Thu Bồn để lấy nước thượng nguồn. Bình nước thiêng sau đó được rước về Dinh Bà trong tiếng chiêng trống rộn ràng, tượng trưng cho việc đón nhận nguồn sinh khí của đất trời ban tặng. Đây được xem là nghi thức sôi động và độc đáo nhất trong phần lễ.
Lễ đại tế: Là lễ tế chính được cử hành tại Dinh Bà Thu Bồn vào sáng ngày 12/2 Âm lịch. Người dân địa phương chuẩn bị lễ vật long trọng dâng lên Bà, thường gồm một con trâu hoặc bò tơ được làm sạch sơn đỏ, mâm xôi lớn, trầu cau, hương đăng và các sản vật quê hương. Nghi thức đại tế diễn ra trang nghiêm với sự tham gia của đông đảo bô lão và quan khách, cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, muôn nhà no ấm.
Ngoài ra, phần lễ còn có các nghi thức khác như lễ bài trí (chuẩn bị, trang hoàng bàn thờ và lễ vật từ ngày 10 Âm lịch) và kết thúc bằng lễ hoàn sắc (rước sắc phong hồi vị trí cũ sau lễ tế) để khép lại phần lễ một cách viên mãn. . Tất cả các nghi lễ này đều thấm đượm lòng thành kính và tín ngưỡng dân gian, tái hiện sinh động truyền thống thờ mẫu của cư dân ven sông Thu Bồn.
HOẠT ĐỘNG HỘI VÀ VUI CHƠI DÂN GIAN ĐẶC SẮC
Sau phần lễ trang nghiêm là phần hội tưng bừng, nơi du khách và người dân hòa mình vào không khí lễ hội sôi động. Nhiều hoạt động văn hóa, thể thao và trò chơi dân gian được tổ chức xen kẽ, mang đến trải nghiệm phong phú cho người tham dự như: Đua thuyền truyền thống trên sông Thu Bồn; Trò chơi dân gian (kéo co, đẩy gậy, cờ tướng…).; Biểu diễn nghệ thuật dân gian như hát bội, bài chòi, hò khoan.; Thả hoa đăng trên sông cầu bình an; Thưởng thức ẩm thực địa phương…
Phần hội của lễ hội Bà Thu Bồn thực sự biến không gian đôi bờ Thu Bồn thành một lễ đài văn hóa sống động. Tiếng trống hội vang rền, cờ hoa rợp trời, xen lẫn tiếng hò reo và lời ca điệu múa tạo nên bức tranh lễ hội rực rỡ sắc màu, để lại dấu ấn khó phai trong lòng người tham dự.
VAI TRÒ VÀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA – DU LỊCH CỦA LỄ HỘI
Đối với người dân Đà Nẵng, lễ hội Bà Thu Bồn không chỉ là sinh hoạt tín ngưỡng mà đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu, góp phần bồi đắp đời sống văn hóa cộng đồng. Đây được xem là hình thái văn hóa phi vật thể tín ngưỡng thờ Mẫu có quy mô lớn nhất tại Đà Nẵng hiện nay.
Thông qua lễ hội, các giá trị văn hóa truyền thống quý báu được gìn giữ và trao truyền qua nhiều thế hệ, từ những nghi thức lễ tế cổ xưa đến các làn điệu dân ca, trò chơi dân gian đặc trưng. Lễ hội cũng là dịp để cố kết tình làng nghĩa xóm, thắt chặt tinh thần đoàn kết của cộng đồng cư dân dọc hai bờ sông Thu Bồn.
Về mặt di sản, lễ hội Bà Thu Bồn đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chính thức công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2022. Việc vinh danh này khẳng định tầm quan trọng của lễ hội trong kho tàng văn hóa dân tộc, đồng thời tạo tiền đề cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội trong thời kỳ mới. Chính quyền địa phương và người dân xứ Quảng đã không ngừng nỗ lực gìn giữ lễ hội, coi đó là trách nhiệm và niềm tự hào chung, nhằm lưu truyền di sản tín ngưỡng dân gian độc đáo này cho muôn đời sau. Có thể nói, lễ hội Bà Thu Bồn vừa là tài sản văn hóa vô giá của địa phương, vừa mang tiềm năng lớn về phát triển du lịch văn hóa – tâm linh. Lễ hội góp phần giới thiệu hình ảnh Đà Nẵng giàu truyền thống đến với bạn bè, du khách muôn phương, đồng thời tạo động lực bảo tồn những giá trị văn hóa cội rễ trong đời sống hiện đại.
Các nguồn tài liệu tham khảo:
- Cổng thông tin điện tử thành phố Đà Nẵng: danang.gov.vn
- Báo Tuổi trẻ: tuoitre.vn
- Báo Đà Nẵng: baodanang.vn
- Đặc san Heritage – Tổng công ty Hàng không Việt Nam: heritagevietnamairlines.com
TRUNG TÂM XÚC TIẾN DU LỊCH TP. ĐÀ NẴNG
