Lễ hội Quán Thế Âm Ngũ Hành Sơn

Ngũ Hành Sơn từ lâu được xem là vùng đất linh thiêng, gắn liền với sự hình thành và phát triển của Phật giáo tại Đà Nẵng. Trong đời sống tín ngưỡng của cư dân nơi đây, đặc biệt là cộng đồng ngư dân, hình ảnh Đức Quán Thế Âm Bồ Tát đã trở thành biểu tượng gần gũi, hiện hữu trong tâm thức dân gian. Người dân tin tưởng rằng Ngài là đấng từ bi, luôn lắng nghe, che chở và cứu độ chúng sinh, nhất là những người làm nghề biển với khát vọng “mưa thuận gió hòa, sóng yên biển lặng”.

Niềm tin ấy càng được củng cố khi tại động Quan Âm ở núi Kim Sơn, một pho tượng Quán Thế Âm bằng thạch nhũ thiên tạo được phát hiện, mang vẻ đẹp huyền ảo và kỳ bí. Từ đây, chùa Quán Thế Âm được xây dựng, trở thành nơi hội tụ tâm linh của Phật tử và nhân dân. Vào ngày 19/2 âm lịch năm 1956, nhân lễ khánh thành chùa, Hòa thượng Thích Pháp Nhãn đã tổ chức Ngày hội Quan Âm đầu tiên, đánh dấu mốc khởi nguồn của Lễ hội Quán Thế Âm Ngũ Hành Sơn.

Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, lễ hội ngày càng được mở rộng quy mô, đặc biệt từ năm 1991 được tổ chức thường niên trong ba ngày 17, 18, 19 tháng 2 âm lịch. Năm 2000, Lễ hội Quán Thế Âm Ngũ Hành Sơn được công nhận là một trong 15 lễ hội lớn cấp quốc gia. Đến nay, lễ hội đã trở thành sự kiện văn hóa – tâm linh đặc sắc, thu hút đông đảo Phật tử, nhân dân và du khách trong nước lẫn quốc tế, góp phần khẳng định bản sắc văn hóa đặc trưng của thành phố Đà Nẵng.

Lễ hội gồm các nghi lễ: Lễ khai kinh, thượng phan – thượng kỳ; Lễ rước ánh sáng; Lễ pháp đàn Quán Thế Âm, thuyết giảng Đạo pháp và tổ chức các khóa tu tập; Chính lễ (Lễ vía Đức Phật Quán Thế Âm Bồ Tát; Lễ rước tôn tượng Quán Thế Âm Bồ Tát; Lễ hóa trang Quán Thế Âm Bồ Tát và cuối cùng Lễ tạ pháp đàn hoa đăng). Đan xen với các nghi lễ Phật giáo còn có nghi lễ truyền thống của nhân dân địa phương như: Lễ tế Xuân; Lễ dâng hương tưởng niệm Huyền Trân công chúa và Lễ tế Thạch nghệ Tổ Sư nghề điêu khắc đá Non Nước Ngũ Hành Sơn.

– Lễ khai kinh, thượng phan – thượng kỳ tổ chức ngày 17 để dâng lên mười phương chư Phật, chư Bồ Tát, chư Thiện Thần đồng thùy từ chứng minh gia hộ, nguyện cầu mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an. Nghi lễ do vị chủ Sám (chủ lễ – một vị hòa thượng) thực hiện.

– Lễ rước ánh sáng (Lễ rước đuốc) tổ chức tối 18. Tùy theo quy mô mà nghi thức lễ rước có thể lồng vào trong lễ rước kiệu hóa trang Quan Âm và đi qua các cung đường dẫn đến bờ sông Cổ Cò để thả hoa đăng. Đoàn rước lên đến hàng trăm người (là Chư Tăng, Phật tử, Đạo tràng và Thập phương thiện tín), đi thành hàng đôi, ở giữa là kiệu, dàn rước hoa, dàn nhạc, đội lân – sư tử – rồng và các hóa trang khác. Lễ rước ánh sáng để cầu mong ánh sáng soi đường cho chúng sinh, trí tuệ sáng thì tấm lòng, đạo đức trong sáng, sẽ làm nhiều việc thiện.

– Lễ thuyết giảng đạo pháp Quán Thế Âm và dân tộc tổ chức xuyên suốt trong thời gian 3 ngày của lễ hội, nhưng quy mô nhất là vào tối ngày 18 và chiều ngày 19. Đối tượng tham dự pháp đàn, ngoại trừ các đạo tràng tại lễ hội, còn có sự tham dự của Phật tử và Thập phương thiện tín, từ già đến trẻ và không phân biệt giới tính, con số lên đến hàng chục nghìn người, tất cả đều có thể tham dự, lắng nghe. Nội dung bài thuyết giảng: về giáo lý Phật giáo; hoặc ngợi ca lòng từ bi bác ái, hạnh nguyện, sự linh ứng của Đức Phật Bồ Tát Quán Thế Âm; hay cách chắp tay, lễ lạy, phương pháp niệm Phật cho những Phật tử lần đầu tham dự khóa tu; hoặc là chia sẻ những lời Phật dạy, về những tổn thất tinh thần và vật chất mà chúng ta thường gặp trong đời sống hằng ngày… Sau buổi thuyết giảng là chương trình Pháp đàn trì niệm kinh chú cho những người hiện diện trong đêm lễ hội. 

– Chính lễ – Lễ Vía Đức Phật Quán Thế Âm tổ chức vào ngày 19, nhằm ngày khánh đản (ngày sinh) của Đức Phật Quán Thế Âm. Nghi lễ này được xem là linh hồn của Lễ hội Quán Thế Âm. Chính lễ tổ chức long trọng, thu hút hàng chục vạn đồng bào các giới, Vị Hòa thượng có chức danh lớn nhất trong Giáo hội Phật giáo Việt Nam được mời về để chủ trì nghi lễ. Chủ lễ niệm hương và dâng hương, cầu kinh tưởng niệm ân đức của Đức Phật Quán Thế Âm, nhằm nguyện cầu quốc thái dân an, chúng sanh an lạc.

– Lễ rước tôn tượng Đức Phật Quán Thế Âm thực hiện sau Lễ vía, thể hiện lòng tôn kính của các Phật tử hướng về Đức Phật Quán Thế Âm trong ngày khánh đản của Ngài. Tôn tượng của Ngài được rước từ trong động Quan Âm ở núi Kim Sơn đi ra đường Sư Vạn Hạnh, rước lên chùa Quán Thế Âm để làm lễ theo nghi lễ Phật giáo. Sau khi thực hiện xong các nghi lễ ở chùa, kiệu được khiêng từ chùa xuống chiếc thuyền đậu trên sông Cầu Biện và chạy vòng quanh sông Cổ Cò, nhằm cầu nguyện cho đồng bào, chúng sinh đi biển, làm ăn trên sông nước được thuận lợi, bình an.

– Lễ hóa trang Bồ Tát Quán Thế Âm thực hiện song hành với nghi lễ rước tôn tượng Đức Phật Quán Thế Âm. Để hóa trang tái hiện hình tượng Bồ Tát Quán Thế Âm, mỗi năm nhà chùa sẽ chọn một trong 32 ứng hóa của Bồ Tát Quán Thế Âm để hóa thân. Chẳng hạn, hóa trang tái hiện thành Quan Âm Thiên Thủ Thiên Nhãn, Thập nhất diện Quan Âm, Quán Âm Thiện Tài Đồng Tử, Bạch Y Quan Âm, Quán Âm Tống Tử, Quán Âm Nam Hải… Phật tử được chọn để hóa trang và hóa thân thành Bồ Tát Quán Thế Âm là một nữ phật tử với gương mặt đoan trang, phúc hậu, có học vấn, văn hóa, phẩm chất đạo đức tốt, là con của gia đình Phật tử thuần thành và nữ Phật tử đó phải thường xuyên đến chùa.

Trước khi lễ hội diễn ra, khoảng 6 đến 8 tháng nữ Phật tử này được vị trụ trì chùa Quán Thế Âm giảng dạy về hạnh nguyện của Quán Thế Âm Bồ Tát, tập ngồi thiền, tập từng bước đi, cử chỉ, tính trang nghiêm của hình tướng Quán Thế Âm và thực hiện ăn chay 3 tháng trước khi nhập vai. Đồng thời, chọn may trang phục phù hợp theo ý nghĩa hóa trang. Sự hóa trang mong muốn tái hiện lại hình tượng Bồ Tát Quán Thế Âm tại lễ hội, để cho chúng sinh có dịp được chiêm ngưỡng sự đức độ, từ bi của Ngài, và ngụ ý rằng Ngài là vị Bồ Tát luôn đồng hành với chúng sanh mọi lúc mọi nơi, đặc biệt luôn đem hạnh nguyện từ bi, ban vui cứu khổ của mình tỏa khắp nhân loại. Ngoài việc hóa trang Quán Thế Âm Bồ Tát, tại lễ hội còn có những hóa trang thành các Tiểu đồng, các vị Bồ Tát khác và các Tiên nữ cùng Tứ Thiên Vương theo hầu, đều do gia đình Phật tử chùa Quán Thế Âm thực hiện.

– Lễ tạ pháp đàn hoa đăng thực hiện vào tối 19, là nghi lễ Phật giáo cuối cùng tại Lễ hội Quán Thế Âm, để cúng tạ sơn thủy, thổ thần và các thần linh đã phù hộ cho lễ hội thành công. Sau khi cúng tạ xong, những ngọn nến lồng vào hoa sen được thả xuống dòng sông, gửi lời cầu nguyện cho ánh sáng trí tuệ được trường tồn như dòng nước.

Đan xen với các nghi lễ Phật giáo, người dân địa phương tổ chức các nghi lễ dân gian như: Lễ dâng hương tưởng niệm tại miếu thờ Huyền Trân công chúa, Lễ tế Xuân (tại chùa Quán Thế Âm) và Lễ tế Thạch Nghệ Tổ Sư nghề đá Non Nước (tại Nhà thờ tổ nghề đá nằm dưới chân núi Mộc Sơn). Bên cạnh đó là các hoạt động giải trí cũng được tổ chức như: hô hát Bài chòi, hò khoan đối đáp, hát dân ca, hát Tuồng; các hội thi, trình diễn thư pháp và triển lãm tranh, ảnh thủy mạc; đến các hoạt động văn hóa văn nghệ; các trò chơi dân gian như múa lân, sư tử, rồng, đẩy gậy, kéo co, đua thuyền, cờ tướng…