Lễ hội Bà Phường Chào là một lễ hội dân gian đặc sắc và lâu đời của người dân Đà Nẵng.
Lễ hội diễn ra hằng năm vào ngày 25 tháng 2 Âm lịch tại dinh thờ Bà Phường Chào ở thôn Khương Mỹ, xã Đại Cường, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam (nay thuộc Xã Vu Gia, Thành phố Đà Nẵng).
Đây là dịp để người dân địa phương tưởng nhớ và tri ân công đức của Bà Phường Chào – vị nữ thần được nhân dân tôn kính, cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và cuộc sống bình yên, phồn vinh nơi quê hương . Lễ hội cũng xuất phát từ ước vọng quốc thái dân an và là minh chứng cho tinh thần cố kết cộng đồng, sự giao thoa văn hóa giữa các vùng miền ở xứ Quảng . Với bề dày hàng trăm năm, lễ hội Bà Phường Chào đã trở thành một sự kiện văn hóa tâm linh quan trọng, mang đậm truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của người dân Đà Nẵng.
NGUỒN GỐC VÀ TRUYỀN THUYẾT VỀ BÀ PHƯỜNG CHÀO
Bà Phường Chào, còn được gọi là Bà Chợ Được, tên thật là Nguyễn Thị Của, sinh ngày 25/2 năm 1800 tại làng Phường Chào, châu Phiếm Ái (nay thuộc Xã Đại Lộc) . Tương truyền, Bà là vị thiên tiên giáng trần, ngay khi ra đời đã xuất hiện điềm lành mây trắng bao phủ một vùng; lớn lên Bà hành nghề bốc thuốc chữa bệnh giúp dân và trừng trị kẻ ác, được muôn người kính phục . Bà chỉ ở trần thế 17 năm rồi hóa (qua đời), nhưng hồn phách thường hiển linh tiếp tục phù hộ dân lành, nhờ đó vùng xóm chài Phiếm Ái bên sông Vu Gia trở nên đông đúc, trù phú hơn trước . Ghi nhớ ân đức của Bà, dân làng lập dinh thờ phụng ngay tại quê nhà Phường Chào.
Sắc phong Thượng đẳng thần Bà Phường Chào
Thần tích kể lại rằng, sau khi hiển thánh ở quê nhà, Bà Phường Chào còn du hóa đến vùng Phước Ấm (xã Thăng An), giúp dân khai lập chợ cho việc mua bán ngày càng phát đạt; từ đó hình thành ngôi Chợ Được (tên nôm mang ý nghĩa “buôn may bán đắt”) gắn liền với danh tiếng của Bà. Nhân dân địa phương cảm kích lập miếu thờ và dâng sớ xin triều đình sắc phong Bà. Dưới triều Nguyễn, Bà Phường Chào hai lần được vua ban sắc phong thần: lần đầu vào năm Thành Thái thứ 6 (1894) tôn phong Bà là Trung đẳng thần, và đến năm Khải Định thứ 4 (1919) Bà được gia phong mỹ hiệu Thượng đẳng thần.
Tri ân công lao của Bà, hằng năm ở Đà Nẵng diễn ra hai lễ hội truyền thống gắn với tên Bà. Tại thôn Phước Ấm (xã Thăng An) vào ngày 11 tháng Giêng Âm lịch có lễ rước Cộ Bà Chợ Được; còn tại quê nhà thôn Khương Mỹ (xã Vu Gia) vào ngày sinh của Bà (25 tháng 2 Âm lịch) diễn ra Lễ hội tưng bừng . Hai sự kiện này tạo nên mối liên kết tín ngưỡng linh thiêng giữa vùng Phiếm Ái (xã Vu Gia) – nơi Bà sinh thành và vùng Phước Ấm – nơi Bà hiển linh giúp dân.
CÁC NGHI THỨC TRUYỀN THỐNG TRONG PHẦN LỄ
Phần lễ của lễ hội Bà Phường Chào diễn ra trang trọng, thể hiện lòng thành kính của dân làng đối với bậc thần linh. Chuỗi nghi thức thường bắt đầu từ ngày 24/2 Âm lịch (vào dịp lễ hội) và kéo dài sang ngày 25/2 Âm lịch, bao gồm nhiều lễ nghi truyền thống giàu giá trị tâm linh:
- Lễ tế Âm linh cầu an: Mở đầu lễ hội là lễ tế âm linh nhằm tưởng nhớ các vong linh và cầu quốc thái dân an, cầu cho vong hồn người đã khuất được siêu thoát và xứ sở được bình an, thịnh vượng . Nghi thức này thể hiện tinh thần nhân văn “âm dương hài hòa”, gửi gắm ước nguyện cuộc sống ấm no cho muôn dân.
- Lễ rước kiệu Bà: Trong không khí trang nghiêm, dân làng tổ chức rước kiệu Bà Phường Chào quanh khu vực dinh thờ. Kiệu được trang hoàng lộng lẫy, trên đặt bài vị (hoặc tượng) của Bà, do đội bô lão và trai tráng trong làng khiêng, đi đầu là cờ lọng, trống chiêng rộn rã. Đoàn rước dài hàng trăm người tạo nên khung cảnh uy nghiêm thu hút đông đảo người dân tham gia. Nghi thức rước kiệu thể hiện lòng tôn kính và tôn vinh công đức của Bà trong đời sống dân gian.
- Lễ thả hoa đăng: Vào buổi tối, người dân tổ chức thả hoa đăng trên dòng sông Vu Gia cạnh dinh thờ Bà. Hàng trăm chiếc đèn hoa được thắp sáng lung linh thả trôi theo dòng nước, tượng trưng cho lời cầu nguyện và lòng biết ơn gửi đến Bà Phường Chào. Khung cảnh những ngọn hoa đăng dập dờn trên sông tạo nên không khí linh thiêng và thơ mộng cho lễ hội.
- Lễ tế Bà (Đại lễ): Sáng ngày 25/2 Âm lịch, tại dinh thờ diễn ra lễ tế chính dâng lên Bà Phường Chào. Lễ vật được chuẩn bị trang trọng gồm hương đăng, hoa quả, lễ phẩm và có thể có vật hiến sinh tùy nghi lệ địa phương. Đội chủ tế là các vị cao niên uy tín trong làng, đọc văn tế ca ngợi công đức Bà và cầu cho mưa thuận gió hòa, muôn dân an lạc. Điểm đặc biệt tại lễ hội này là học trò dâng lễ đều được tuyển chọn từ những thiếu nữ đức hạnh trong làng – khác với nhiều nơi thường do nam giới đảm nhiệm.
Nét độc đáo này xuất phát từ truyền thuyết về Bà Phường Chào lúc sinh thời rất yêu mến trẻ nhỏ, ca múa và đua thuyền, nên hậu thế thể hiện sự tôn kính Bà bằng việc để các thiếu nữ thanh khiết phụng sự lễ tế. Trong những ngày diễn ra lễ hội, các thiếu nữ được gia đình và nhà trường (nếu còn đi học) tạo điều kiện nghỉ học, nghỉ làm để toàn tâm tham gia lễ tế Bà, thể hiện trọn vẹn lòng thành kính và duy trì tục lệ độc đáo của làng.
HOẠT ĐỘNG HỘI VÀ VUI CHƠI DÂN GIAN ĐẶC SẮC
Sau phần lễ nghiêm trang là phần hội tưng bừng, nơi du khách và người dân hòa mình vào không khí văn hóa lễ hội sôi động. Làng quê Khương Mỹ trong những ngày hội ngập tràn cờ hoa rực rỡ, tiếng trống chiêng vang dội và tiếng reo hò náo nức. Nhiều hoạt động văn hóa, thể thao và trò chơi dân gian hấp dẫn được tổ chức xen kẽ, mang đến trải nghiệm phong phú cho người tham dự.
Tiêu biểu là các chương trình như đua thuyền truyền thống trên sông Vu Gia, thu hút rất đông tay chèo tham gia tranh tài; hô hát Bài Chòi – loại hình dân ca bài chòi đặc trưng của miền Trung, vừa thi hát vừa chơi trò chơi trên chòi tre; múa lân sư rồng tưng bừng mở màn lễ hội; cùng với đó là hoạt động thả hoa đăng lung linh trên sông vào ban đêm và nhiều trò chơi dân gian vui nhộn khác (kéo co, đánh đu, bịt mắt bắt dê, v.v.) . Du khách còn có dịp thưởng thức các tiết mục văn nghệ dân gian, xem biểu diễn hát bội, tham quan gian hàng ẩm thực truyền thống… tạo nên một bức tranh văn hóa lễ hội rực rỡ sắc màu, để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng người dự hội.
VAI TRÒ VÀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA – DU LỊCH CỦA LỄ HỘI
Đối với người dân Đà Nẵng, lễ hội Bà Phường Chào không chỉ là một sinh hoạt tín ngưỡng thông thường mà đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu, giữ vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh cộng đồng . Lễ hội này gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn và lòng thành kính tri ân các bậc tiền nhân, đồng thời gửi gắm khát vọng về một cuộc sống an lành, no đủ, quốc thái dân an. Thông qua lễ hội, nhiều giá trị văn hóa truyền thống quý báu được gìn giữ và trao truyền qua các thế hệ – từ những nghi thức tế lễ cổ truyền cho đến các làn điệu dân ca, trò chơi dân gian đặc trưng – góp phần thắt chặt tình làng nghĩa xóm và củng cố tinh thần đoàn kết của cộng đồng địa phương.
Về mặt di sản, lễ hội Bà Phường Chào đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chính thức công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2020. Việc vinh danh này khẳng định tầm quan trọng của lễ hội trong kho tàng văn hóa dân tộc, đồng thời tạo động lực để địa phương tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội trong giai đoạn mới. Chính quyền và nhân dân xem đây vừa là niềm tự hào vừa là trách nhiệm chung, không ngừng nỗ lực gìn giữ và tôn tạo lễ hội, coi trọng cả giá trị văn hóa vật thể (dinh thờ, lăng mộ Bà) lẫn phi vật thể (các nghi thức, truyền thuyết, nghệ thuật dân gian) liên quan .
Song song đó, công tác quảng bá, giới thiệu lễ hội cũng được đẩy mạnh, nhằm biến lễ hội Bà Phường Chào trở thành một sản phẩm du lịch văn hóa – tâm linh độc đáo của Đà Nẵng, thu hút du khách thập phương về trải nghiệm và tìm hiểu bản sắc văn hóa địa phương Có thể nói, lễ hội vừa là di sản văn hóa vô giá của vùng đất, vừa mang tiềm năng lớn để phát triển du lịch bền vững, góp phần giới thiệu hình ảnh quê hương và con người Đà Nẵng giàu truyền thống đến với bạn bè muôn phương.
Các nguồn tài liệu tham khảo:
- Cổng TTĐT Ban Tôn giáo Chính Phủ: btgcp.gov.vn
- Báo Đà Nẵng: baodanang.vn
TRUNG TÂM XÚC TIẾN DU LỊCH ĐÀ NẴNG
