Trong lịch sử dân tộc, Đà Nẵng được biết đến không chỉ là một thành phố cảng lớn nhất miền Trung Việt Nam mà còn là một địa danh gắn liền với công cuộc mở mang bờ cõi Đại Việt từ nhiều thế kỉ trước. Dấu vết của một cửa ngõ giao lưu quốc tế gắn liền với xứ Đàng Trong vẫn còn, và trong dư ba của lịch sử, đây là một tiền đồn quan trọng trong công cuộc chống ngoại xâm của hai cuộc kháng chiến thần thánh vừa qua.
Thành phố Đà Nẵng mới có diện tích tự nhiên 11.859,59 km2, quy mô dân số 3.065.628 người. Phía Bắc giáp thành phố Huế, phía Nam giáp tỉnh Quảng Ngãi, phía Tây giáp nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào, phía Đông giáp Biển Đông.
Đà Nẵng là địa phương có diện tích lớn nhất trong 6 thành phố trực thuộc Trung ương.
ĐỊA DANH ĐÀ NẴNG
Theo sách “Lược sử Đà Nẵng 700 năm (1306 – 2006)” – Nhà Xuất bản Đà Nẵng – Tác giả Lê Duy Anh – Lê Hoàng Vinh thì địa danh được mang ba tên gọi quen thuộc là Đà Nẵng, Hàn và Tourane:
- Đà Nẵng: Danh xưng Đà Nẵng từ xưa là không phải của tiếng Việt thuần túy, mà bắt nguồn từ ngôn ngữ Chàm (Chăm, Champa hay Chiêm Thành). Có nghĩa là: Đà là sông, Nẵng là lớn. Như vậy, Đà Nẵng có nghĩa là sông lớn.
- Hàn: Nếu người được hỏi là người Chàm, thì câu trả lời là “Darak” hay “Danak” từ đó người Việt mô phỏng thành “Đà Nẵng”. Nếu người được hỏi là người Tàu (thuộc Hải Nam) thì câu trả lời là “Hành Cảng” hay “Hàn Cảng” và từ đó rút gọn thành “Hàn”
- Tourane: Tourane là danh xưng chính thức, cái tên mà thực dân Pháp đã đặt cho Đà Nẵng vào khoảng năm 1860 -1888 kể từ khi Pháp xâm chiếm Đà Nẵng cho đến hết thời Pháp thuộc năm 1945. Danh xưng Tourane, chỉ thông dụng đối với người Pháp và những quan chức theo làm việc cho Pháp, còn trong dân chúng thì vẫn dùng từ Đà Nẵng hoặc cửa Hàn, đất Hàn.
Là một trong những cửa sông lớn của miền Quảng Nam (mở rộng về phương Nam), từ nhiều thế kỷ trước, kể cả khi Hội An còn đang trong thời kì phát triển rực rỡ vào thế kỉ XVII, cửa biển Đà Nẵng đã được đánh giá rất cao. Chúng ta từng biết bức tranh nổi tiếng của dòng họ Chaya Nhật Bản vẽ quang cảnh buôn bán ở Hội An. Nếu đúng như một giả thiết rằng cửa biển vẽ trong ấy là cửa biển Đà Nẵng với Ngũ Hành Sơn và con sông Cổ Cò thì không có gì ngạc nhiên khi cho rằng những chiếc tàu vượt đại dương, có trọng tải lớn, thiết bị kỹ thuật đi biển cao của các thương nhân Nhật Bản hoặc Trung Hoa đều phải lựa chọn lối vào là cửa Đà Nẵng thay vì cửa Hội An, vì ưu thế vượt trội của vịnh Đà Nẵng là nước sâu và có độ an toàn cao. Trên thực tế, từ thế kỉ thứ XVIII trở về sau, tiềm năng Đà Nẵng với tư cách là một hải cảng đã ngày càng tỏ rõ tính ưu việt của nó đối với khu vực.
LỊCH SỬ ĐÀ NẴNG (TỪ NĂM 1835 – 1995)
Năm 1835, khi vua Minh Mạng có dụ: “Tàu Tây chỉ được đậu tại Cửa Hàn, còn các biển khác không được tới buôn bán” thì Đà Nẵng trở thành một thương cảng lớn bậc nhất miền Trung. Từ thời điểm này trở đi, thay vì cửa Đại Chiêm như trước đây, các quan hệ về buôn bán, ngoại giao ngày một tập trung dần vào một đầu mối chính của miền Trung là cửa biển Đà Nẵng. Nhờ vị trí và vai trò ngày càng quan trọng với miền Trung, Đà Nẵng bắt đầu phát triển các ngành tiểu thủ công nghiệp địa phương như những ngành sửa chữa tàu thuyền, sơ chế nông lâm sản, các dịch vụ thương mại liên quan.
Năm 1858, cuộc xâm lược của Pháp tại Việt Nam khởi đầu bằng cuộc tấn công vào Đà Nẵng. Sau khi thành lập Liên bang Đông Dương thì Pháp tách Đà Nẵng khỏi Quảng Nam với tính cách là một nhượng địa (concession) và đổi tên thành Tourane. Đơn vị hành chính này chịu sự cai quản trực tiếp của Toàn quyền Đông Dương thay vì triều đình Huế – tuy thị trấn này năm trong xứ Trung Kỳ.
Đầu thế kỉ 20, Tourane được Pháp xây dựng trở thành một đô thị theo kiểu Tây phương. Cơ sở hạ tầng xã hội, kỹ thuật sản xuất được đầu tư. Các ngành nghề sản xuất và kinh doanh hình thành và phát triển: sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, chế biến hàng xuất khẩu, sữa chữa tàu thuyền, kinh doanh dịch vụ. Cùng với Hải Phòng và Sài Gòn, Tourane trở thành trung tâm thương mại quan trọng của cả nước.
Tháng 3 năm 1965, Mỹ đổ bộ vào Đà Nẵng và thiết lập ở đây một căn cứ quân sự hỗn hợp lớn. Năm 1967, Đà Nẵng được chính quyền Việt Nam Cộng hòa ấn định là thành phố trực thuộc trung ương và xác định mục tiêu xây dựng Đà Nẵng thành trung tâm chính trị, quân sự, văn hóa cho vùng I và II chiến thuật.
Năm 1975, hòa bình lập lại, Đà Nẵng (là thành phố thuộc tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng) bắt tay vào khôi phục những hậu quả nặng nề của cuộc chiến tranh. Mặc dù còn lắm khó khăn nhưng công cuộc phục hồi và phát triển thành phố đã đạt được nhiều thành quả, nhất là thời kỳ đổi mới, sau 1986.
Người Pháp khi tấn công vào Việt Nam, lựa chọn đầu tiên của họ là Đà Nẵng. Những người Mỹ đầu tiên đổ bộ vào Việt Nam cũng lựa chọn nơi này. Điều ấy chắc chắn không phải là sự ngẫu nhiên của lịch sử, mặc dù lịch sử ngoài những tất yếu, luôn ẩn chứa những yếu tố ngẫu nhiên. Tầm quan trọng và sức ảnh hưởng của Đà Nẵng do vị trí đầu tiên của mình đối với miền Trung, đối với cả nước có thể được khẳng định.
Nhìn trên bản đồ, Đà Nẵng rõ ràng là điểm cuối cùng của cả một khu vực rộng lớn. Phía trước mặt là biển cả. Phía sau là Tây Nguyên. Rộng hơn nữa là cả khu vực Đông Dương bao gồm cả Lào, Campuchia, một phần Thái Lan và Myanma. Ngày nay, việc hình thành hành lang kinh tế Đông – Tây liên quan đến cửa khẩu Lao Bảo, việc mở rộng quốc lộ 24B đi qua vùng ba biên Ngọc Hồi, và trong tương lai, nếu con đường trực chỉ hướng Tây đi qua bến Giằng, vượt cửa khẩu Đăc Tà Ốc nối Đà Nẵng với vùng cao nguyên Boloven màu mỡ được đầu tư xây dựng như trong một phác thảo đầy hứa hẹn của giới nghiên cứu lưu ý thời gian gần đây, thì rõ ràng, Đà Nẵng đã được đặt vào, và sẽ phát huy hiệu quả vị trí quan trọng trong việc giao lưu thương mại và văn hóa của cả khu vực rộng lớn vùng sông Mê Kông.
Đà Nẵng nằm ở trung độ của Việt Nam, trên trục giao thông huyết mạch Bắc Nam về cả đường bộ, đường sắt, đường biển và đường hành không, là cửa ngõ giao thông quan trọng của cả miền Trung và Tây Nguyên, là điểm cuối của hành lang kinh tế Đông Tây đi qua các nước Myanma, Lào, Thái Lan, Việt Nam.
Ngày 6-11-1996 tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa IX đã thông qua Nghị quyết cho phép tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng tách thành tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng trực thuộc Trung ương.
- Thành phố Đà Nẵng được tái lập trực thuộc Trung ương, gồm 7 đơn vị hành chính quận, huyện: Hải Châu, Liên Chiểu, Thanh Khê, Sơn Trà, Ngũ Hành Sơn và 2 huyện Hoà Vang, Hoàng Sa; có diện tích 1.284,9 km2, số dân 663.115 người, với 47 phường, xã.
- Trong khi đó, tỉnh Quảng Nam có 14 huyện gồm Giằng (nay là huyện Nam Giang), Hiên (nay là Đông Giang và Tây Giang), Đại Lộc, Phước Sơn, Duy Xuyên, Điện Bàn, Quế Sơn, Thăng Bình, Hiệp Đức, Tiên Phước, Trà My (nay là Bắc Trà My và Nam Trà My), Núi Thành và 2 thị xã: thị xã Tam Kỳ (nay là thành phố tỉnh lị Tam Kỳ và huyện Phú Ninh) và thị xã Hội An (nay là thành phố Hội An).
Ngày 1-1-1997, sự kiện lịch sử chia tách tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng thành hai đơn vị hành chính trực thuộc Trung ương gồm tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng đã mở ra thời kỳ phát triển mới đối với Đảng bộ và Nhân dân 2 địa phương.
Thành phố Đà Nẵng mới có diện tích tự nhiên 11.859,59 km2, quy mô dân số 3.065.628 người
Trải qua gần 30 năm xây dựng và phát triển, ngày 12-6-2025, Quốc hội chính thức thông qua Nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025. Theo đó, sắp xếp toàn bộ diện tích tự nhiên, quy mô dân số của thành phố Đà Nẵng (cũ) và tỉnh Quảng Nam để thành lập thành phố Đà Nẵng mới.
Thành phố Đà Nẵng mới có diện tích tự nhiên 11.859,59 km2, quy mô dân số 3.065.628 người. Phía Bắc giáp thành phố Huế, phía Nam giáp tỉnh Quảng Ngãi, phía Tây giáp nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào, phía Đông giáp Biển Đông. Đà Nẵng là địa phương có diện tích lớn nhất trong 6 thành phố trực thuộc Trung ương.
Trung tâm chính trị – hành chính đặt tại phường Hải Châu, thành phố Đà Nẵng.
Thành phố Đà Nẵng có 94 đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc, gồm 23 phường, 70 xã và 1 đặc khu Hoàng Sa. Trung tâm chính trị – hành chính đặt tại phường Hải Châu, thành phố Đà Nẵng.
Sau sáp nhập, thành phố Đà Nẵng sở hữu hệ thống hạ tầng giao thông – logistics đồng bộ và đa dạng hàng đầu cả nước. Trong đó, có 2 sân bay: Sân bay quốc tế Đà Nẵng – cửa ngõ vùng duyên hải miền Trung và sân bay Chu Lai – trung tâm logistics – công nghiệp phía Nam.
Đà Nẵng cũng sở hữu hệ thống cảng biển nước sâu: Cảng Tiên Sa, Cảng Liên Chiểu, Cảng Chu Lai, Cảng Kỳ Hà và Cảng Trường Hải, tạo trục logistics kết nối từ Bắc Trung Bộ đến Nam Trung Bộ và điểm đầu của các tuyến hành lang kinh tế Đông – Tây.
Cảng Chu Lai
Hệ thống đường sắt, quốc lộ 1, tuyến cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi, tuyến đường ven biển xuyên suốt, kết nối nhanh chóng giữa các vùng đô thị – công nghiệp – nông thôn. Trong đó, Tuyến cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi là một trong các tuyến giao thông quan trọng, giúp rút ngắn thời gian di chuyển, thúc đẩy giao thương, kết nối nhanh chóng giữa các khu kinh tế trọng điểm miền Trung.
Với vị thế là trung tâm kinh tế của khu vực miền Trung – Tây Nguyên, Đà Nẵng đang phát triển mạnh mẽ lĩnh vực công nghiệp, công nghiệp công nghệ cao, công nghệ thông tin với các khu công nghiệp đang hoạt động ổn định, nổi bật là Khu công nghệ cao Đà Nẵng và Khu kinh tế mở Chu Lai và các cụm công nghiệp sắp được đưa vào hoạt động.
Khu kinh tế mở Chu Lai
Lĩnh vực vi mạch bán dẫn, trí tuệ nhân tạo cũng đang mở ra hướng phát triển mới cho thành phố. Đà Nẵng đã và đang triển khai nhiều chương trình hành động, hoạt động xúc tiến, thu hút đầu tư, đào tạo nhân lực về công nghệ, vi mạch bán dẫn và trí tuệ nhân tạo.
Đặc biệt, Đà Nẵng đang chuẩn bị thành lập Khu Thương mại tự do Đà Nẵng và Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam đặt tại thành phố Đà Nẵng.
Việc phát triển Khu Thương mại tự do Đà Nẵng sẽ gắn với Trung tâm tài chính quốc tế Việt Nam đặt tại Đà Nẵng
Theo định hướng, việc phát triển Khu Thương mại tự do Đà Nẵng sẽ gắn với Trung tâm tài chính quốc tế Việt Nam đặt tại Đà Nẵng với các dịch vụ tài chính quốc tế, các dịch vụ liên quan đến Fintech, ngân hàng số, các sản phẩm tài chính gắn với tài sản số, tài sản mã hóa blockchain và trí tuệ nhân tạo. Từ đó sẽ hình thành nên một hệ sinh thái kinh tế hiện đại, thông minh, có tính cạnh tranh cao, tạo sức lan tỏa lớn, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trong khu vực và quốc tế trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Đỉnh núi Ngọc Linh – nơi được xem là thủ phủ sâm Ngọc Linh
Góp phần phát triển kinh tế phía Tây thành phố, thủ phủ sâm Ngọc Linh ở độ cao hơn 1.600m với loại sâm quý hiếm bậc nhất thế giới. Phát triển sâm Ngọc Linh không chỉ để làm giàu mà còn gắn liền với bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Thành phố Đà Nẵng cũng sở hữu những thế mạnh riêng có trong lĩnh vực du lịch – dịch vụ. Nói đến Đà Nẵng là phải nói đến những di sản văn hoá vật thể tiêu biểu và độc đáo thu hút du khách.
Thành phố Đà Nẵng là nơi duy nhất sở hữu cùng lúc 2 Di sản văn hóa thế giới là Phố cổ Hội An và Thánh địa Mỹ Sơn
Thành phố Đà Nẵng là nơi duy nhất sở hữu cùng lúc 2 Di sản văn hóa thế giới là Phố cổ Hội An và Thánh địa Mỹ Sơn và 1 Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm, tạo nên “tam giác vàng” về sinh thái – văn hóa – du lịch.
Cùng với đó là 2 di tích quốc gia đặc biệt (Thành Điện Hải và danh thắng Ngũ Hành Sơn), 7 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và 6 bảo vật quốc gia được công nhận, 72 di tích quốc gia và 351 di tích cấp thành phố và hàng trăm lễ hội dân gian tiêu biểu cùng nhiều di sản phi vật thể khác có giá trị, như: về âm nhạc có Tuồng, hát bài chòi, hò bả trạo; nghệ thuật ẩm thực; những tri thức dân gian; làng nghề truyền thống…
Đà Nẵng sở hữu biển Mỹ Khê – một trong những bãi biển đẹp nhất hành tinh
Đà Nẵng cũng sở hữu nhiều bãi tắm đẹp như Mỹ Khê, Non Nước, Cửa Đại, An Bàng, Hà My, Tam Thanh; các điểm đến như Bà Nà Hills, Da Nang Dowtown, Da Nang Mikazuki Japanese Resorts & Spa, bán đảo Sơn Trà, Rừng dừa Bảy Mẫu, Vinpearl Resort & Golf Nam Hội An… cùng các khu nghỉ dưỡng cao cấp, hệ thống khách sạn, resort dọc theo bờ biển mang đến nhiều lựa chọn cho du khách. Cách không xa Cù Lao Chàm, hòn đảo xanh ngọc giữa biển Đông, Khu dự trữ sinh quyển thế giới là Đặc khu Hoàng Sa biểu tượng thiêng liêng của chủ quyền biển đảo Việt Nam, thuộc thành phố Đà Nẵng.
Rừng dừa Bảy Mẫu
Không chỉ được biết đến là một thành phố trẻ, năng động, Đà Nẵng còn nỗ lực gìn giữ, phát huy giá trị của những làng nghề truyền thống trăm năm tuổi: mắm Nam Ô thơm nồng vị biển khơi, Bánh tráng Túy Loan món quà quê giản dị, đúc đồng Phước Kiều nổi tiếng với những khuôn đồng tinh xảo, mộc Kim Bồng ghi dấu bằng những sản phẩm mộc chạm trổ khéo léo. Tất cả hòa quyện, tạo nên một bức tranh làng nghề rực rỡ và sống động giữa lòng thành phố mới…
Đầu tư cho y tế, giáo dục bảo đảm cuộc sống có chất lượng cao cho người dân là một mục tiêu quan trọng trong những nỗ lực của thành phố.
Ngành Y tế thành phố Đà Nẵng đã vươn lên mạnh mẽ, không ngừng phát triển và hội nhập sâu rộng, hướng đến mục tiêu trở thành hạt nhân của trung tâm y tế chuyên sâu, khám, điều trị bệnh chất lượng cao của khu vực miền Trung – Tây Nguyên và cả nước, hình thành và phát triển các sản phẩm du lịch y tế. Thông qua các đề án đào tạo ekip, chuyên sâu, hợp tác trong và ngoài nước, nhiều kỹ thuật y tế tiên tiến, hiện đại được ứng dụng, chuyển giao thành công tại các bệnh viện tuyến cuối của thành phố như Bệnh viện Đà Nẵng, Bệnh viện Phụ sản – Nhi, Bệnh viện Ung bướu, giảm chuyển gửi bệnh nhân lên trung ương, đi nước ngoài cũng như đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh của người dân thành phố và khu vực.
Thành phố cũng tập trung nguồn lực để đầu tư cho giáo dục, từ xây dựng trường học đến hoàn thiện chính sách, với mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Đà Nẵng nằm trong số ít các địa phương có nhiều trường đại học (hơn 20 trường Đại học, cơ sở đào tạo ĐH), có lực lượng sinh viên đông đảo. Đây là lợi thế lớn, đặc thù riêng có để phát triển Đà Nẵng trở thành trung tâm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao không những có ý nghĩa chiến lược đối với yêu cầu phát triển thành phố mà còn đối với đất nước trong “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”.
Các nguồn tài liệu tham khảo:
- Cổng thông tin điện tử thành phố Đà Nẵng – danang.gov.vn
- Đà Nẵng toàn cảnh – Nhà Xuất bản Đà Nẵng, 3. 2010
- Lược sử Đà Nẵng 700 năm (1306 – 2006) – Nhà Xuất bản Đà Nẵng – Tác giả Lê Duy Anh – Lê Hoàng Vinh
- Nguồn ảnh: Internet, photographer: Kim Liên
