Đô thị cổ Hội An

Hội An nguyên là một thương cảng quốc tế sầm uất ở miền Trung Việt Nam từ thế kỷ XVI-XVIII, nơi gặp gỡ giao thương của thuyền buôn Nhật Bản, Trung Hoa và các nước phương Tây. Trước đó, vùng đất này từng thuộc Vương quốc Chămpa và nằm trên “con đường tơ lụa trên biển”, giữ vai trò mắt xích quan trọng trong giao thương khu vực.

Phố cổ Hội An năm 1967, ảnh Jochen Voight

Sang thế kỷ XIX, do cửa sông dần bị bồi lấp, hoạt động cảng biển ở Hội An suy thoái và nhường chỗ cho Đà Nẵng – cảng thị mới do người Pháp phát triển. May mắn thay, Hội An hầu như không bị tàn phá qua các cuộc chiến tranh và cũng tránh được làn sóng đô thị hóa cuối thế kỷ 20. Nhờ đó, phố cổ vẫn bảo tồn được gần như nguyên vẹn diện mạo truyền thống suốt hàng trăm năm.

Với chiều sâu văn hóa đa tầng, đa sắc, Hội An được coi là một “bảo tàng sống” về kiến trúc và lối sống đô thị Việt Nam. Đô thị cổ này là một điển hình tiêu biểu về cảng thị truyền thống ở Đông Nam Á được bảo tồn hoàn hảo. Các công trình tại đây phản ánh sự kết hợp độc đáo giữa nhiều nền văn hóa qua các thời kỳ: nhà ở và đường phố mang đậm phong cách Việt, đan xen với hội quán, đền miếu của người Hoa, cầu cổ do thương nhân Nhật xây dựng, cùng dấu ấn kiến trúc thuộc địa Pháp. Bên cạnh những di sản vật thể, Hội An còn lưu giữ nền văn hóa phi vật thể đa dạng – từ phong tục tập quán, sinh hoạt tín ngưỡng đến nghệ thuật dân gian – tất cả vẫn đang được cộng đồng địa phương bảo tồn và phát huy. Chính những giá trị nổi bật đó đã khiến UNESCO vinh danh Hội An là Di sản văn hóa thế giới năm 1999 với hai tiêu chí: (i) Hội An là minh chứng nổi bật về sự giao thoa văn hóa qua các thời kỳ trong một thương cảng quốc tế; và (ii) Hội An là mẫu hình tiêu biểu của cảng thị châu Á truyền thống, được bảo tồn gần như nguyên vẹn.

Điều làm nên sức hút cho Hội An chính là nét kiến trúc hoài niệm được lưu giữ trong từng con phố, mái nhà. Dù thời gian trôi qua, phố Hội vẫn giữ cho riêng mình những ngôi nhà cổ kính với tường sơn vàng đặc trưng, mái ngói phủ đầy rêu phong, những mảng tường cũ kỹ nhuốm màu thời gian. Kiểu nhà phổ biến nhất ở đây là nhà phố một hoặc hai tầng, có chiều ngang hẹp và chiều sâu rất dài, tạo thành dạng nhà ống đặc trưng của đô thị cổ. Các ngôi nhà thường có khung gỗ, tường xây gạch chịu lực để chống chọi khí hậu khắc nghiệt miền Trung. Bố cục nhà kiểu truyền thống gồm nhiều gian nối tiếp: từ mặt tiền buôn bán vào đến sân trong và nhà sau, đan xen khoảng sân trời tạo sự thông thoáng. Đặc biệt, những mái ngói ở Hội An được lợp theo kiểu âm dương (ngói úp – ngói ngửa xen kẽ), tạo nên diện mạo mái nhà uốn lượn duyên dáng mà bền vững trước mưa nắng.

Đường phố Hội An được quy hoạch theo kiểu bàn cờ với những tuyến phố ngắn và hẹp, uốn lượn ôm lấy các dãy nhà liên kế san sát. Dạo bước trên những con phố nhỏ yên bình này, du khách sẽ cảm nhận trọn vẹn không gian sống dung dị của người dân phố Hội: từ hình ảnh cụ già ngồi trước hiên nhà, những giàn hoa giấy nở rộ bên tường vàng, đến tiếng rao hàng rong vang vọng mỗi sớm mai. Tất cả gợi lên một cuộc sống bình dị, chân chất và an yên như chính tâm hồn người dân xứ Quảng. Phố cổ Hội An thực sự là nơi mà quá khứ và hiện tại giao hòa: rất đỗi cổ xưa mà vẫn sống động, có nhịp thở riêng trong đời sống hiện đại.

Nổi bật giữa lòng phố cổ là những công trình kiến trúc độc đáo đã trở thành biểu tượng của Hội An. Tiêu biểu nhất phải kể đến Chùa Cầu – cây cầu cổ hơn 400 năm tuổi bắc qua lạch nhỏ của sông Hoài, do các thương nhân Nhật Bản đóng góp xây dựng từ đầu thế kỷ 17. Chùa Cầu (hay còn gọi Cầu Nhật Bản) có kiến trúc mái vòm lợp ngói âm dương, bên trong thờ Bắc Đế Trấn Vũ – vị thần bảo hộ xứ sở, chứ không thờ Phật như tên gọi “chùa” . Trải qua nhiều lần trùng tu, cây cầu chạm khắc tinh xảo này vẫn vẹn nguyên vẻ cổ kính, trầm mặc, được ví như “linh hồn” của phố Hội, đồng thời hình ảnh Chùa Cầu còn được in trên tờ tiền 20,000đ của Việt Nam. Bên cạnh Chùa Cầu, du khách cũng không nên bỏ lỡ các ngôi nhà cổ nổi tiếng như nhà cổ Tấn Ký, Quân Thắng, Đức An… – nơi lưu giữ nếp nhà và gia phong của các thế hệ thương nhân xưa.

Các hội quán cổ của người Hoa như Phúc Kiến, Triều Châu, Quảng Đông… với kiến trúc rực rỡ, chạm trổ công phu cũng góp phần tô điểm bản sắc đa văn hóa cho phố cổ. Từ trên cao nhìn xuống, toàn bộ khu phố Hội An khoác một màu ngói nâu đỏ liền mạch, điểm xuyết mảng tường vàng, tạo nên bức tranh hài hòa, cổ kính mà quyến rũ.

Không chỉ hấp dẫn bởi cảnh quan kiến trúc, Hội An còn quyến rũ du khách nhờ bản sắc văn hóa phong phú và những lễ hội, phong tục truyền thống đặc sắc. Cộng đồng dân cư Hội An từ bao đời nay vẫn lưu truyền nhiều tập tục, tín ngưỡng dân gian trong đời sống thường nhật. Hầu hết các làng ven đô thị đều có đình làng thờ Thành hoàng – vị thần bảo hộ làng quê – và hằng năm đều long trọng tổ chức lễ hội Kỳ yên đầu xuân để cầu an lành.

Trong những ngày hội làng, dân cư cùng chung tay dọn dẹp, trang hoàng đình miếu, tổ chức lễ tế trang nghiêm và phần hội náo nhiệt với các trò chơi dân gian, đua thuyền… tái hiện sinh động đời sống văn hóa cộng đồng. Đặc biệt, vùng ven sông biển Hội An còn duy trì lễ hội cầu ngư và đua ghe truyền thống mỗi dịp đầu năm mới.

Vào rằm tháng Hai âm lịch hằng năm, các làng chài tổ chức lễ tế Cá Ông (cá voi) linh đình để tri ân vị cứu tinh của ngư dân trên biển, kèm theo hát bả trạo – loại hình diễn xướng dân gian độc đáo tái hiện sinh hoạt sông nước. Những lễ hội mang đậm màu sắc tín ngưỡng này không chỉ cầu mong mưa thuận gió hòa mà còn gắn kết cộng đồng, giữ gìn nét đẹp văn hóa cha ông.

Bên cạnh hệ thống lễ hội truyền thống lâu đời, Hội An còn nổi tiếng với “Lễ hội Đêm Rằm phố cổ” – một sự kiện văn hóa độc đáo được tổ chức vào đêm 14 âm lịch mỗi tháng kể từ năm 1998. Cả khu phố cổ tắt hết đèn điện, chỉ còn lại ánh sáng dịu dàng từ hàng ngàn chiếc đèn lồng giăng khắp các ngả phố và ánh trăng rằm treo trên bầu trời. Phố Hội An lập tức biến thành một bữa tiệc ánh sáng huyền ảo, lung linh như chốn cổ tích.

Trên sông Hoài, những chiếc đèn hoa đăng được du khách thả trôi, biến dòng sông thành một dải ngân hà rực rỡ sắc màu. Khắp các tuyến phố, phương tiện giao thông bị hạn chế để nhường chỗ cho người đi bộ tận hưởng không gian xưa. Nhiều hoạt động văn hóa nghệ thuật truyền thống cũng diễn ra: từ hát bài chòi, diễn xướng dân gian, đến các trò chơi như bịt mắt đập niêu, kéo co, cờ tướng… gợi nhớ ký ức về một thời phố Hội xưa. Du khách tới Hội An đúng dịp Đêm Rằm sẽ có cơ hội “xuyên không” về vài thế kỷ trước, hòa mình vào không khí lễ hội dân gian đầy màu sắc và cảm xúc khó quên.

Ngoài ra, Hội An còn bảo tồn nhiều làng nghề truyền thống – cái nôi của văn hóa bản địa. Ngay ven đô thị có thể ghé thăm làng gốm Thanh Hà nức tiếng với sản phẩm gốm thủ công tinh xảo, làng mộc Kim Bồng chuyên đóng tàu thuyền và đồ gỗ mỹ nghệ, làng làm lồng đèn Hội An rực rỡ sắc màu hay làng rau Trà Quế xanh tươi cung cấp rau thơm cho ẩm thực phố Hội. Mỗi làng nghề đều lưu giữ bí quyết truyền thống hàng trăm năm, và nay đã trở thành những điểm tham quan hấp dẫn để du khách trải nghiệm, tự tay làm ra sản phẩm kỷ niệm cho mình.

Hành trình khám phá Hội An sẽ chưa trọn vẹn nếu thiếu trải nghiệm ẩm thực địa phương. Là miền đất nơi cửa sông tiếp giáp biển, lại từng là điểm hội tụ thương nhân bốn phương, Hội An sở hữu một nền ẩm thực đa dạng và mang sắc thái riêng biệt. Do gần sông biển nên hải sản tươi sống luôn chiếm phần lớn trong bữa ăn hàng ngày của người dân phố Hội.

Các món ăn nơi đây là sự kết hợp hài hòa giữa nguyên liệu bản địa với phong cách chế biến ảnh hưởng từ nhiều nền văn hóa khác nhau – từ Trung Hoa, Nhật Bản cho tới ẩm thực châu Âu. Người Hoa sinh sống lâu đời ở Hội An cũng góp phần làm phong phú thêm ẩm thực phố Hội, sáng tạo ra nhiều món ăn độc đáo chỉ nơi này mới có.

Nhắc đến đặc sản Hội An, đầu bảng chắc chắn là cao lầu – món mỳ trứ danh gắn liền tên tuổi phố Hội. Cao lầu gồm sợi mì làm thủ công công phu từ bột gạo ngâm nước giếng cổ, ăn cùng thịt xá xíu, tóp mỡ, rau sống và chút nước sốt đậm đà. Sợi cao lầu dai thơm, vàng óng đặc trưng, không giống bất kỳ loại mì nào khác ở Việt Nam.

Bên cạnh cao lầu, Hội An còn có món “bánh bao – bánh vạc” (còn gọi White Rose) tinh tế, được làm từ bột gạo dẻo mịn gói nhân tôm thịt và hấp chín tới. Những chiếc bánh trắng trong, khéo léo tựa hình hoa hồng, chấm cùng nước mắm chua ngọt tạo nên hương vị thanh tao khó quên. Một đặc sản khác mang dấu ấn Hoa – Việt là hoành thánh chiên hoặc súp, với lớp vỏ mỏng giòn tan bao lấy nhân tôm thịt đậm đà, thường ăn kèm nước sốt và rau thơm.

Không chỉ có vậy, ẩm thực đường phố Hội An còn vô vàn món ngon dân dã mộc mạc. Du khách có thể thưởng thức bát mì Quảng vàng óng với tôm thịt, trứng cút và bánh tráng nướng giòn; đĩa cơm gà Hội An thơm phức với cơm dẻo trộn nghệ vàng, thịt gà ta xé phay bóp rau răm hành tây; hay cầm trên tay chiếc bánh mì Phượng nổi tiếng – ổ bánh mì giòn rụm kẹp đủ loại thịt, pate, rau dưa hấp dẫn được mệnh danh “bánh mì ngon nhất thế giới”.

Ngoài ra còn có bánh đập hến xào (bánh tráng đập vụn ăn với hến xào xúc bánh tráng), bánh bèo chén mềm mịn chan nước mắm tôm thịt, bánh xèo vàng giòn gói rau sống, chè bắp thanh mát… Mỗi món ăn là một trải nghiệm vị giác khó quên, góp phần làm nên danh tiếng ẩm thực Hội An vang danh gần xa. . Đến Hội An, hãy dành thời gian làm một food tour len lỏi trong chợ và các gánh hàng rong, bạn sẽ cảm nhận được trọn vẹn hương vị Việt truyền thống hòa quyện trong từng món ngon nơi phố Hội.

Hội An tuy nhỏ bé nhưng ẩn chứa vô vàn điều thú vị để du khách khám phá. Dạo bộ quanh khu phố cổ là hoạt động đầu tiên và không thể bỏ qua.

Những con phố Nguyễn Thái Học, Trần Phú, Bạch Đằng… với dãy nhà cổ san sát, ban công đầy hoa giấy và đèn lồng giăng khắp lối tạo nên hàng trăm góc “sống ảo” tuyệt đẹp. Buổi sớm mai, phố cổ yên bình, vắng bóng xe máy (phố cổ cấm xe máy ban ngày để giữ không gian thoáng đãng cho du khách tham quan) , là thời điểm lý tưởng để tản bộ ngắm cảnh và chụp ảnh lưu niệm bên những bức tường vàng huyền thoại. Du khách cũng có thể thuê xe đạp dạo quanh – đây là phương tiện tuyệt vời để len vào các hẻm nhỏ, vừa thong dong hóng gió sông Hoài, vừa cảm nhận nhịp sống chậm rãi nơi đây.

Khi mặt trời ngả bóng chiều, hãy ra khu vực bờ sông Hoài thơ mộng. Bạn có thể ngồi thuyền gỗ du ngoạn trên sông, ngắm cảnh hoàng hôn buông xuống phố cổ. Khoảnh khắc đẹp nhất là khi hàng trăm chiếc đèn lồng bắt đầu thắp sáng, phản chiếu lung linh xuống mặt nước, tạo nên một không gian cổ tích huyền ảo trên sông Hoài.

Chuyến thuyền 30 phút sẽ đưa bạn trôi nhẹ trên dòng sông, lắng nghe câu chuyện quê hương do chính người lái thuyền thân thiện kể lại. Đừng quên trải nghiệm thả đèn hoa đăng: hãy mua một vài chiếc đèn giấy nhỏ xinh từ các cô bán hàng ven sông, thắp nến lên và nhẹ nhàng thả xuống dòng nước, đồng thời thì thầm ước nguyện trong lòng . Vào đêm rằm hàng tháng, hàng trăm đèn hoa đăng cùng lúc được thả, biến dòng sông thành “biển ánh sáng” rực rỡ, mê hoặc mọi ánh nhìn. Khung cảnh đó chắc chắn sẽ là kỷ niệm đáng nhớ nhất trong chuyến đi của bạn.

Không khí phố Hội về đêm đặc biệt quyến rũ và lãng mạn. Khi phố xá đã lên đèn, hãy ghé qua chợ đêm Nguyễn Hoàng ngay gần Chùa Cầu. Khu chợ đêm nhộn nhịp với hàng trăm gian hàng bày bán nào là đèn lồng lụa rực rỡ, đồ lưu niệm thủ công tinh xảo, tranh ảnh phố cổ, cùng vô số quầy ẩm thực đường phố thơm nức mùi xiên nướng, chè, bánh ngọt…

Du khách có thể thỏa sức mua vài chiếc đèn lồng Hội An về làm quà – món quà biểu tượng của phố Hội, hay những tấm lụa tơ tằm mềm mại, bộ quần áo vải linen nhẹ nhàng rất thích hợp với khí hậu nhiệt đới. Nghệ thuật thêu may ở Hội An cũng rất phát triển, thể hiện trên những chiếc khăn, váy, áo dài thêu tay tinh tế bán tại các cửa tiệm gia truyền. Đặc biệt, Hội An từ lâu còn vang danh với dịch vụ may đo “thần tốc”. Nghề may mặc ở đây là một làng nghề truyền thống lâu đời, và từ đầu những năm 2000, dịch vụ may đo lấy nhanh đã trở thành sản phẩm du lịch độc đáo của Hội An, thu hút đông đảo du khách nhờ sự tiện lợi và chất lượng cao.

Dạo quanh phố cổ, bạn sẽ thấy hàng trăm tiệm may lớn nhỏ nằm xen giữa các ngôi nhà cổ, lúc nào cũng tấp nập khách ra vào. Ước tính hiện tại Hội An có khoảng 350 cơ sở may đo, bán vải và phụ liệu may mặc phục vụ nhu cầu du khách. Chỉ cần mang ý tưởng hoặc chọn mẫu có sẵn, bạn có thể đặt may một bộ quần áo vừa vặn theo số đo của mình chỉ trong vòng vài giờ đồng hồ nhờ quy trình may siêu tốc, chuyên nghiệp (được chuyên môn hóa từng công đoạn từ cắt vải, may ráp đến hoàn thiện) .

Trong thời gian chờ lấy đồ, bạn tha hồ tiếp tục tham quan, và quay lại nhận thành phẩm đúng hẹn – thật tiện lợi phải không? Nhờ dịch vụ độc đáo này, Hội An từng được tạp chí Time vinh danh là một trong những nơi có dịch vụ may đo thời trang nhanh nhất, giá rẻ nhất thế giới. Vì vậy, đừng bỏ lỡ cơ hội “tậu” cho mình một bộ áo quần may đo riêng làm kỷ niệm – đó sẽ là món quà tuyệt vời cả về vật chất lẫn tinh thần từ phố Hội. Sau một ngày dài khám phá, buổi tối tại Hội An vẫn còn nhiều hoạt động chờ đón.

Bạn có thể ghé một quán cà phê ven sông hay trên sân thượng một ngôi nhà cổ để vừa thưởng thức cà phê phin đậm đà, vừa ngắm nhìn phố phường lấp lánh ánh đèn lồng bên dưới. Một số quán cà phê đẹp nổi tiếng có thể kể đến như Faifo Coffee (với góc view toàn cảnh mái ngói cổ từ trên cao), Hoi An Roastery hay Cocobox với phong cách mộc mạc, thức uống thơm ngon.

Nếu muốn trải nghiệm văn hóa nghệ thuật, show diễn thực cảnh “Ký ức Hội An” sẽ là lựa chọn lý tưởng. Đây là chương trình biểu diễn ngoài trời quy mô lớn, dàn dựng công phu với gần 500 diễn viên, tái hiện sống động lịch sử 400 năm của thương cảng Hội An trên sân khấu thực thụ giữa không gian sông nước. Show diễn hoành tráng này đã được nhận nhiều giải thưởng quốc tế và được du khách khen ngợi là “đã mắt, mãn nhãn” nhất thế giới.

Ngoài ra, phố Hội về đêm còn có các buổi biểu diễn nghệ thuật dân gian, hát bài chòi ở sân khấu nhỏ bên sông, hay những quán bar nhỏ xinh phong cách retro chơi nhạc acoustic nhẹ nhàng. Dù không ồn ào náo nhiệt như các đô thị lớn, nhưng đêm Hội An đủ làm say lòng người bởi vẻ lung linh và bình yên rất riêng có.

Hội An mùa nào cũng có nét đẹp quyến rũ, song thời điểm lý tưởng nhất để ghé thăm phố cổ là từ tháng 2 đến tháng 4 hàng năm. Lúc này tiết trời vào xuân mát mẻ, nắng dịu và hầu như không mưa – cực kỳ thuận lợi để dạo phố và tham gia các hoạt động ngoài trời.

• Từ tháng 5 đến tháng 8 là mùa hè, Hội An bước vào mùa khô nên trời luôn có nắng đẹp, không mưa nhưng nhiệt độ khá cao, có những ngày nắng gắt. Nếu chịu được thời tiết oi nóng một chút, đây vẫn là thời gian nhiều du khách lựa chọn vì có thể kết hợp du lịch biển (biển An Bàng, Cửa Đại ở Hội An rất thích hợp tắm biển vào mùa hè).
• Từ tháng 9 đến tháng 1 năm sau là mùa mưa ở Hội An, thường có mưa, thậm chí ngập ở phố cổ vào các tháng 10-11. Đi du lịch Hội An mùa này cần cân nhắc kỹ và theo dõi dự báo thời tiết, bởi dù khung cảnh phố cổ ngập nước trên thuyền cũng thú vị, nhưng một số hoạt động sẽ bị hạn chế. Đổi lại, nếu đến Hội An vào dịp Tết Nguyên Đán (khoảng tháng 1-2 dương lịch) hay Tết Trung Thu (tháng 8 âm lịch), bạn sẽ được hòa vào không khí lễ hội truyền thống rộn ràng với đèn lồng, múa lân và các hoạt động văn hóa đầy màu sắc.
• Về di chuyển: Hội An cách thành phố Đà Nẵng khoảng 30km, du khách quốc tế thường bay đến Đà Nẵng rồi đi xe buýt hoặc taxi khoảng 45 phút là tới phố cổ. Trong nội thành Hội An, như đã nói, đi bộ hoặc xe đạp là lựa chọn tuyệt vời nhất để khám phá phố cổ do các phương tiện cơ giới bị hạn chế lưu thông nhiều khung giờ.

Đừng quên mang theo mũ/nón, kem chống nắng nếu đi vào mùa hè, và ô dù nếu đi mùa mưa. Cuối cùng, hãy chuẩn bị cho mình một chiếc máy ảnh hoặc điện thoại đầy pin – bởi Hội An lên hình góc nào cũng đẹp như tranh, chắc chắn bạn sẽ muốn lưu giữ thật nhiều khoảnh khắc ở miền di sản này.

GIÁ VÉ THAM QUAN

Vé bao gồm:

• Tham quan phố cổ và 5 điểm di tích trong hơn 20 di tích (Nhà cổ, Hội quán, Bảo tàng, Chùa Cầu, Miếu Quan Công…).
• Biểu diễn nghệ thuật truyền thống tại Nhà biểu diễn nghệ thuật cổ truyền (10h15 và 15h15 hằng ngày).
• Trò chơi dân gian, biểu diễn đường phố buổi tối (19h00 – 20h30).
• Bản đồ di tích kèm vé.

Thời gian và chương trình đặc sắc

• Giờ tham quan di tích: 07h00 – 17h30.
• Giờ phố đi bộ: 09h00 – 11h00 và 15h00 – 21h30 (mùa hè đến 22h00).
• Lễ hội đèn lồng và thả hoa đăng: đêm rằm âm lịch hàng tháng.

Quy định ứng xử

• Trang phục lịch sự khi vào chùa, hội quán.
• Không hút thuốc, không mang đồ ăn, đồ uống vào di tích.
• Không chạm tay vào cổ vật, hiện vật.
• Giữ trật tự, không gây ồn ào.
• Không xả rác, tuân thủ phân loại rác.

Mẹo hữu ích

Mua vé tại quầy chính thức ở các cổng phố cổ (Trần Phú, Nguyễn Thái Học, Lê Lợi…).