Khu Đền Tháp Mỹ Sơn

Mỹ Sơn hình thành từ thế kỷ IV dưới thời vua Bhadravarman, khi thung lũng Mỹ Sơn được chọn làm thánh đô – trung tâm tôn giáo, tín ngưỡng quan trọng của Vương quốc Chămpa cổ. Tọa lạc ở phía tây kinh đô Simhapura (Trà Kiệu) và gần cảng thị Hội An xưa, thánh địa này nằm giữa núi rừng hùng vĩ và gắn liền với dòng suối thiêng chảy vào sông Thu Bồn. Ngay từ buổi đầu, Mỹ Sơn đã trở thành nơi các vua Chăm xây dựng đền tháp để hành lễ, dâng cúng thần linh, xác lập tính chính danh cho vương quyền, và tưởng niệm những chiến công của mình. Các đền tháp tại đây chủ yếu thờ thần Siva dưới biểu tượng Linga – vị thần bảo trợ tối cao của vương quốc Chămpa.

Trong suốt gần mười thế kỷ, Mỹ Sơn liên tục được các triều đại Chămpa trùng tu, mở rộng. Ngôi đền đầu tiên bằng gỗ bị hỏa hoạn vào thế kỷ VI, nhưng đã được vua Sambhuvarman phục hồi vào thế kỷ VII; từ đó về sau, mỗi vị vua Chăm khi lên ngôi đều xây thêm đền tháp mới hoặc tu bổ lại những đền cũ bị hư hại. Thánh địa Mỹ Sơn vì vậy ngày càng phát triển, trở thành trung tâm tôn giáo quan trọng nhất của cả vương quốc. Đã có giai đoạn Mỹ Sơn tạm lu mờ (thế kỷ VIII–IX) khi vương triều dời đô và lập thánh địa mới ở Nha Trang (Pô Nagar), nhưng đến đầu thế kỷ X, đạo Siva được phục hưng, Mỹ Sơn lại được tu bổ và xây thêm hàng loạt đền tháp mới.

Sang thế kỷ XI, các cuộc chiến tranh với láng giềng gây tổn hại nặng cho đền tháp Mỹ Sơn, song vua Chăm sau đó đã cho sửa chữa, khôi phục lại nhiều công trình. Việc xây dựng, tôn tạo ở Mỹ Sơn tiếp tục đến thế kỷ XIII – vua Jaya Paramesvaravarman II (1234) được coi là vị vua cuối cùng có công tu bổ thánh địa này. Từ sau thế kỷ XIII, sử liệu không còn nhắc đến việc xây đền tháp tại Mỹ Sơn nữa, khép lại gần một thiên niên kỷ phát triển liên tục của thánh địa. Qua chặng đường dài đó, Mỹ Sơn đã ghi dấu sự phát triển rực rỡ của nền văn hóa – nghệ thuật Chămpa, bảo tồn trong lòng mình nhiều phong cách kiến trúc độc đáo qua các thời kỳ lịch sử.

Về mặt quy hoạch, kiến trúc Mỹ Sơn mang nét độc đáo và hiếm có ở dạng quần thể thánh địa gồm nhiều cụm tháp. Các đền tháp được bố trí theo từng nhóm, mỗi nhóm thường có một đền thờ chính (Kalan) ở trung tâm và các tháp phụ xung quanh, bao bọc bởi tường gạch dàyCửa chính của tháp chính đa số quay về hướng Đông (hướng về phía thần linh mặt trời); một số tháp chính lớn còn có thêm cửa phụ hướng Tâyn. Trước đền chính thường có một tháp cổng (Gopura) nhỏ với hai cửa thông nhau (một cửa hướng Đông, một cửa thông vào đền chính), tiếp đó là một ngôi nhà dài (Mandapa) – có mái ngói và không gian rộng – dùng làm nơi tiếp đón khách hành hương, dâng lễ vật và tổ chức các điệu múa nghi lễ dâng lên thần linh. Xung quanh đền chính còn bố trí các tháp phụ và công trình kiến trúc nhỏ, tạo nên một tổng thể hài hòa về mặt nghi lễ và không gian thờ tự của người Chăm.

Các đền tháp Mỹ Sơn đều là công trình kiến trúc tôn giáo chính thống, do các vua Chăm xây dựng liên tục từ thế kỷ IV đến thế kỷ XIII. Vì vậy, mỗi ngôi đền là kết tinh những gì tinh hoa, tiêu biểu nhất của nghệ thuật kiến trúc Chămpa đương thời. Hầu hết các phong cách kiến trúc Champa đã được nhận diện đều hiện diện tại Mỹ Sơn, và chính các đền tháp nơi đây đã tạo nên những tiêu chí nền tảng để phân loại các phong cách nghệ thuật Chăm Pa. Nói cách khác, Mỹ Sơn là bảo tàng sống của kiến trúc Chăm, chứa đựng những tác phẩm điêu khắc, hoa văn trang trí độc đáo phản ánh đỉnh cao trí tuệ và kỹ nghệ của người Chăm cổ.

Thánh địa Mỹ Sơn tọa lạc giữa khung cảnh thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ, được bao bọc bởi núi rừng trùng điệp, tạo nên không gian thâm nghiêm đậm chất tâm linh. Nổi bật về phía nam thung lũng là núi Thiêng Mahaparvata (cao ~730m) được nhắc đến trong bia ký từ thế kỷ IV. Theo quan niệm biểu tượng của người Chăm, ngọn núi này được ví như Linga khổng lồ của thần Siva, còn thung lũng Mỹ Sơn là Yoni – sự kết hợp tạo nên cặp biểu trưng sinh thực khí vũ trụ ngay trong lòng di sản.

Một dòng suối thiêng chảy giữa thung lũng, thông ra sông Thu Bồn (Phạn ngữ: Mahadani – hiện thân của nữ thần Ganga, vợ thần Siva), mang dòng nước trong lành quanh năm cho nghi lễ tẩy trần trong các lễ hội Hindu.

Hệ sinh thái rừng tại khu bảo tồn Mỹ Sơn cũng rất đa dạng, còn lưu giữ nhiều loài động thực vật quý như các loại gỗ sến, trắc, lim, dẻ đỏ, tràm… và các loài chim thú như gà gô, tắc kè bay, heo rừng, mang lớn…. Cảnh quan thiên nhiên hài hòa với không gian văn hóa tâm linh đã tôn thêm vẻ huyền bí, thiêng liêng cho Mỹ Sơn, làm nổi bật giá trị của di tích giữa núi rừng miền Trung.

Cảnh quan thiên nhiên hài hòa với không gian văn hóa tâm linh đã tôn thêm vẻ huyền bí, thiêng liêng cho Mỹ Sơn, làm nổi bật giá trị của di tích giữa núi rừng miền Trung.

Với bề dày lịch sử và nghệ thuật độc đáo, Mỹ Sơn là minh chứng tiêu biểu cho nền văn minh Chămpa cổ. Các đền tháp nơi đây thể hiện sự giao thoa văn hóa sâu sắc: ban đầu chịu ảnh hưởng Ấn Độ giáo thuần túy, sau đó kết hợp với tín ngưỡng bản địa, và cuối cùng hòa nhập thành một bản sắc Chăm Pa riêng biệt.

Về phương diện kiến trúc và điêu khắc, Mỹ Sơn hội tụ những tinh hoa tiêu biểu nhất của nghệ thuật Chăm trong suốt gần mười thế kỷ, tạo nên một quần thể di sản vô giá mang tầm vóc nhân loại.

. Nhiều học giả đánh giá Mỹ Sơn có thể sánh ngang với các quần thể đền đài nổi tiếng khác trong khu vực như Angkor Wat (Campuchia), Bagan (Myanmar) hay Borobudur (Indonesia) về cả quy mô lẫn giá trị văn hóa nghệ thuật. Chính nhờ những giá trị nổi bật toàn cầu ấy, Mỹ Sơn đã được thế giới công nhận, trở thành niềm tự hào của di sản Việt Nam trên bản đồ văn hóa thế giới.

Theo thông tin từ Ban Quản lý di sản Mỹ Sơn, giá vé vào cổng khu di tích (đã bao gồm phí tham quan và dịch vụ) hiện được áp dụng như sau:

• Khách quốc tế: 150.000 VNĐ/người/lượt (bao gồm phí tham quan và dịch vụ).
• Khách Việt Nam: 100.000 VNĐ/người/lượt (bao gồm phí tham quan và dịch vụ).
  

Mỹ Sơn nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa với hai mùa rõ rệt. . Mùa mưa (từ khoảng tháng 9 đến tháng 1 năm sau) thường có mưa lớn, đường đi trơn trượt và thung lũng có thể ngập lụt, gây khó khăn cho việc tham quan. Ngược lại, mùa khô (từ tháng 2 đến tháng 8) thời tiết ít mưa, khô ráo, thuận tiện hơn cho du khách. Trong đó, khoảng tháng 2 – 4 được xem là lý tưởng nhất để đến Mỹ Sơn, khi tiết trời mát mẻ dễ chịu và cảnh quan núi rừng vào xuân xanh tươi, giúp du khách có trải nghiệm tham quan trọn vẹn. Ngoài ra, du khách nên đi sớm vào buổi sáng để tránh nắng gắt buổi trưa mùa hè và tận hưởng không khí trong lành, chiêm ngưỡng Mỹ Sơn huyền ảo trong ánh bình minh.

LƯU Ý DÀNH CHO DU KHÁCH

Khi tham quan di sản Mỹ Sơn, du khách cần lưu ý một số quy định và ứng xử sau nhằm bảo vệ di tích cũng như giữ gìn không gian văn hóa linh thiêng:

• Tuân thủ nội quy của Ban Quản lý; chú ý các biển báo hướng dẫn và làm theo đúng quy định tại khu di tích.
• Ứng xử văn minh, lịch sự: giữ trật tự chung, nói năng nhẹ nhàng, thân thiện với mọi người, thể hiện sự tôn trọng đối với di tích.
• Trang phục phù hợp: ăn mặc gọn gàng, lịch sự, trang nghiêm khi vào khu đền tháp (tránh trang phục phản cảm, không phù hợp không khí tâm linh).
• Không xâm hại di tích: tuyệt đối không sờ mó, leo trèo hay khắc vẽ lên tường gạch, bia đá, cây cối hoặc bất kỳ kiến trúc nào trong khu đền tháp.
• Giữ gìn vệ sinh, cảnh quan: có ý thức bảo vệ môi trường, không xả rác bừa bãi; gìn giữ các công trình văn hóa, kiến trúc và cảnh quan thiên nhiên của di sản.
• Không thực hiện nghi lễ mê tín: không tự ý tổ chức cúng bái, tế lễ hoặc các hoạt động tín ngưỡng trái với thuần phong mỹ tục tại khu di tích.

Tuân thủ những lưu ý trên sẽ giúp du khách có một chuyến tham quan ý nghĩa, an toàn và đồng thời góp phần bảo vệ di sản văn hóa quý giá của nhân loại – Thánh địa Mỹ Sơn, để giá trị của di tích được lưu truyền mãi cho các thế hệ sau.