Hát bả trạo là loại hình nghệ thuật tổng hợp, hình thức diễn xướng nghi lễ độc đáo, gắn liền với lễ hội Cầu Ngư và tục thờ Cá Ông của ngư dân vùng biển thành phố Đà Nẵng.
Trong suốt quá trình tồn tại và phát triển, thông qua quá trình lao động sản xuất, người dân ven biển thành phố Đà Nẵng đã sáng tạo cho mình những giá trị văn hóa phi vật thể chứa đầy “chất biển” luôn phù hợp với mọi điều kiện tự nhiên, môi trường xã hội, trong đó Hát bả trạo trở thành công cụ, lễ hội Cầu Ngư trở thành nơi để người dân thể hiện những giá trị văn hóa độc đáo này.
HÁT BẢ TRẠO – NGHỆ THUẬT DÂN GIAN MANG ĐẬM TÍN NGƯỠNG MIỀN BIỂN
Theo tên gọi, “Bả” nghĩa là nắm chắc, còn “Trạo” là mái chèo. Vì thế, “Hát bả trạo” được hiểu là hát khi vững tay chèo, kết hợp giữa điệu hát và động tác chèo thuyền nhịp nhàng.
Không chỉ là một hình thức sinh hoạt dân gian, Hát bả trạo là loại hình nghệ thuật tổng hợp kết hợp nhuần nhuyễn giữa múa dân gian, hát tuồng, hò, dân ca và nghi lễ truyền thống. Đây cũng là nghi thức mang đậm yếu tố tâm linh – tín ngưỡng biển, phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan của cư dân vùng duyên hải miền Trung, đặc biệt là tín ngưỡng thờ cá Ông – vị thần biển linh thiêng được xem là người bảo hộ, che chở ngư dân trong những chuyến ra khơi.
Nội dung của Hát bả trạo ca ngợi công đức của cá Ông, tôn vinh sự trù phú và hào phóng của biển cả, đồng thời khắc họa sinh động quá trình lao động vất vả giữa khơi xa. Trong từng nhịp trống và điệu hò, người nghe có thể cảm nhận được khát vọng chân thành về cuộc sống ấm no, hạnh phúc cùng tinh thần dũng cảm, lạc quan và đoàn kết của những người con miền biển, luôn hướng về biển bình yên và cuộc sống thịnh vượng.
Một đội Hát bả trạo thường gồm: Tổng mũi đứng trước mũi thuyền, người chỉ đường, hai tay cầm cặp sênh để gõ chỉ huy đội hát bả trạo từ đầu đến cuối buổi diễn; Tổng khoang đứng ở khoang thuyền, khi thuyền neo lại thì canh gác, tay cầm cần câu và gàu tát nước; Tổng lái (tổng hậu) đứng cuối đuôi thuyền, hai tay nắm chèo lái để điều khiển con thuyền đi đúng hướng. Cùng với khoảng 10 đến 16 “con trạo” tuỳ từng địa phương, tuy nhiên con số này luôn được giữ là số chẵn, thể hiện sự cân bằng và thuận hòa trong quan niệm của ngư dân vùng biển.
GIÁ TRỊ ĐẶC TRƯNG
Dưới góc nhìn văn nghệ dân gian, Hát bả trạo là nguồn tư liệu quý giá về phong tục, tập quán và nghệ thuật trình diễn của cư dân vùng biển miền Trung. Mỗi lời ca, điệu múa, nhịp trống đều chứa đựng tinh thần lạc quan, yêu nghề, yêu biển cả, cùng niềm tin vào cuộc sống no đủ, bình yên.
Lời hát trong các bài bản Hát bả trạo mang tính triết lý sâu sắc và giá trị nhân văn cao cả – như những “hương ước bằng lời ca” được truyền từ đời này sang đời khác. Đó là sự gửi gắm về đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, lòng biết ơn thiên nhiên và tinh thần đoàn kết, kiên cường của người dân miền biển. Chính vì vậy, Hát bả trạo không chỉ là di sản âm nhạc, mà còn là di sản tâm hồn, cần được gìn giữ, bảo tồn và phát huy như một phần quan trọng trong đời sống văn hóa Đà Nẵng hôm nay.
CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
Ngày nay, bên cạnh Lễ hội Cầu Ngư truyền thống, Hát bả trạo còn được biểu diễn trong nhiều sự kiện văn hoá, lễ hội du lịch của thành phố Đà Nẵng. Nghệ thuật dân gian này cũng được đưa vào các chương trình biểu diễn phục vụ du khách tại một số không gian văn hoá và sân khấu biểu diễn nghệ thuật trên địa bàn thành phố.
Đặc biệt, một số công ty lữ hành đã kết hợp tổ chức hoạt động trải nghiệm Hát bả trạo dành cho du khách – nơi người tham gia được học các động tác, làn điệu cơ bản và trình diễn ngay trên thuyền du lịch giữa không gian sông nước. Đây là trải nghiệm độc đáo, giúp du khách hiểu sâu hơn về đời sống tinh thần, văn hoá biển của ngư dân thành phố Đà Nẵng, đồng thời lan tỏa giá trị di sản dân gian đến gần hơn với cộng đồng quốc tế.
Hát Bả trạo được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia theo Quyết định số 3084/QĐ-BVHTTDL ngày 09/9/2013.
TRUNG TÂM XÚC TIẾN DU LỊCH TP. ĐÀ NẴNG
