Di tích Chăm Phong Lệ tại phường Hòa Thọ Đông, quận Cẩm Lệ được phát lộ và thực hiện khai quật khảo cổ lần đầu trên diện tích 500m2 theo Quyết định số 1666/QĐ-BVHTTDL ngày 04/5/2012 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; kết quả khảo cổ cho thấy tại đây là di tích của ít nhất 3 ngôi tháp Chăm xây dựng vào khoảng thế kỷ XI, đến nay có niên đại khoảng 1000 năm, đây là di tích tiêu biểu trong các di tích Chăm tại Đà Nẵng có điều kiện khảo sát đầy đủ nhất, đồng thời là di tích duy nhất cho đến nay trong toàn bộ hệ thống đền tháp Chăm có điều kiện để nghiên cứu và giới thiệu về phần nền móng kiến trúc. Trong đó, có một ngôi tháp còn lại phần cấu trúc lòng tháp dưới mặt đất (gọi là hố thiêng) lần đầu tiên được khám phá, nghiên cứu. Ngoài ra, trong khuôn viên khu di tích còn có hạng mục Miếu Bà là di tích thời Tự Đức (1862) có giá trị về di sản kiến trúc và tín ngưỡng dân gian.
Trước yêu cầu về việc bảo tồn di tích, phục vụ công tác nghiên cứu, giáo dục gắn với phát huy giá trị di tích góp phần phát triển kinh tế xã hội của thành phố và đem lại lợi ích cho nhân dân địa phương; gìn giữ một di tích văn hóa có 1000 năm tuổi, Sở Văn hóa và Thể thao đã tham mưu thực hiện như sau:
– Đối với công tác bảo vệ chống xâm hại di tích, sau khi có kết quả đánh giá khai quật lần đầu, năm 2013, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch trước đây (nay là Sở Văn hóa và Thể thao) đã tham mưu UBND thành phố phê duyệt ranh giới bảo vệ với diện tích 2.653m2 tại Quyết định số 6314/QĐ-UBND ngày 12/9/2013, đồng thời, Sở Văn hóa và Thể thao giao Bảo tàng Điêu khắc Chăm chịu trách nhiệm quản lý di tích.
– Để có kế hoạch triển khai tổng thể công tác khảo cổ và phát huy giá trị Khu di tích Chăm Phong Lệ, năm 2017, Sở Văn hóa và Thể thao đã tham mưu UBND thành phố ban hành Quyết định số 6236/QĐ-UBND ngày 01/11/2017 về việc phê duyệt Đề án khảo cổ và phát huy giá trị Khu di tích Chăm Phong Lệ; theo đó, ngoài ranh giới Khu vực I bảo vệ di tích với diện tích 2.653m2 nêu trên, UBND thành phố thống nhất phê duyệt sơ đồ ranh giới sử dụng đất Mở rộng quy hoạch định hướng bảo tồn phát huy Khu di tích Chăm Phong Lệ với diện tích 17.087m2,bao gồm Khu vực bảo vệ II: diện tích 1.626m2 và Khu vực phục vụ du lịch – phát huy giá trị di tích: diện tích 15.461m2.
– Về nội dung quy hoạch bảo tồn, phát huy giá trị di tích: chia làm 03 khu vực với các chức năng như sau:
+ Khu vực bảo tồn, diện tích 2.653m2 (Khu vực I): Kiến trúc tháp, các kiến trúc phụ và hệ thống liên kết, Miếu Bà, 02 ngôi mộ cổ và hạng mục tường bao bảo vệ, làm mái che cho các khu vực nền móng dễ bị xâm hại bởi thời tiết.
+ Khu vực bảo vệ di tích, diện tích 1.626m2 (Khu vực II): Quy hoạch các hạng mục hỗ trợ cho di tích gồm Nhà trưng bày di tích Chăm tại Đà Nẵng, Nhà trưng bày ngành nghề truyền thống (sưu tầm và trưng bày các công cụ, quy trình sản xuất sản phẩm của các ngành nghề của địa phương và các vùng lân cận). Bố trí lối vào và không gian sân vườn tạo không gian để trình diễn các di sản văn hóa phi vật thể (lễ hội mục đồng, lễ hội đua thuyền, trưng bày hình ảnh, tư liệu về làng cổ Đà Ly, tổ chức hát hò khoan, hát bội, hát bài chòi…). Ngoài ra quy hoạch không gian cây xanh tạo vùng đệm bảo vệ di tích.
+ Khu vực phát huy giá trị di tích, diện tích 15.461m2: Quy hoạch các hồ sen, khu vực cây xanh, cảnh quan tạo không gian mở phục vụ cộng đồng dân cư và du khách đến tham quan, thư giãn, giải trí. Quy hoạch 05 khu dịch vụ, bố trí các khu vực giải khát, bán các sản phẩm truyền thống; quy hoạch khu vực bãi đỗ xe.
Ngày 05/10/2020, UBND thành phố có Công văn số 6572/UBND-SVHTT về việc chỉ đạo triển khai thực hiện quy hoạch, đầu tư, quản lý và sử dụng công trình, thiết chế văn hóa, thể thao trên địa bàn thành phố, theo đó, lãnh đạo thành phố đã có chủ trương đầu tư ở khu vực này thành Bảo tàng Chăm cơ sở 2 và đưa dự án này vào danh mục cần đầu tư trong giai đoạn 2020-2025.
Huân Nguyễn
